हरितालिका तीज : नारी श्रद्धा, संकल्प र सांस्कृतिक चेतनाको पर्व

राजाराम डंगोल :  हरितालिका तीज हिन्दू संस्कृतिको एक महत्वपूर्ण पर्व हो, जसले नेपाली समाजमा विशेष स्थान ओगटेको छ। यो पर्व विशेष गरी महिलाहरूका लागि समर्पित छ, जसमा उनीहरूले भगवान शिव र पार्वतीको पूजन गरी आफ्नो दाम्पत्य जीवनको सुख, समृद्धि तथा पतिको दीर्घायुको कामना गर्छन्। भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिन मनाइने यस पर्वलाई नारी श्रद्धा, समर्पण र आत्मबलको प्रतीकका रूपमा लिने गरिन्छ।

तीजको धार्मिक पक्ष हेर्दा, पार्वतीले शिवजीलाई पतिको रूपमा पाउन कठोर तपस्या गरेकी थिइन् भन्ने किंवदन्ती पाइन्छ। पार्वतीको त्यही कठोर व्रतलाई आधार मानेर महिलाहरूले पनि तीजको दिन निर्जला उपवास बस्ने चलन रहेको छ। विवाहित महिलाले आफ्नो पतिको दीर्घायु र दाम्पत्य सुखका लागि, र अविवाहित महिलाले योग्य वर पाउनका लागि यो व्रत बस्छन्।

सांस्कृतिक दृष्टिले हेर्दा, तीज महिला उत्सवको रुपमा विकसित हुँदै आएको छ। गीत, संगीत, नृत्य, दर खाने परम्परा, रातभरको जागरणजस्ता गतिविधिहरूले तीजलाई महिलाहरूको मिलन र भावनात्मक अभिव्यक्तिको अवसर बनाइदिएको छ। यी गतिविधिहरूले महिलाबीच सहकार्य, सहानुभूति र आत्मीयता बढाउँछन्।

यद्यपि तीज पर्वको सांस्कृतिक अभ्यास र धर्मिक भावनाले सकारात्मक प्रभाव पारे पनि, समयसापेक्ष यसको अभ्यासमा केही पुनर्विचार आवश्यक देखिन्छ। समाजमा देखिने तडकभडक, प्रदर्शनमुखी शैली, अत्यधिक खर्च र बाह्य रूपमै केन्द्रित परम्पराले तीजको मूल उद्देश्यलाई ओझेलमा पार्न थालेको छ। व्रतको नाममा स्वास्थ्यमा हानि पुग्ने व्यवहारहरू, सांगीतिक कार्यक्रमका नाममा अश्लीलता, र खर्चिलो भोजहरूले यसको पवित्रता र सादगीमा प्रश्न उठाइरहेका छन्।

समसामयिक सन्दर्भमा तीज महिलाहरूको आत्म-अभिव्यक्ति, सशक्तीकरण र अधिकारको पक्षमा बोलेको दिन बन्नु जरुरी छ। तीज मात्र पतिको सुखको प्रार्थना गर्ने नभई, नारीहरूको स्वतन्त्रता, सम्मान र समानताको आवाज उठाउने पर्व बन्नुपर्छ। आधुनिक तीजले महिलाहरूलाई सामाजिक चेतना, आत्मबल र सहकार्यको प्रेरणा दिनुपर्छ।

अन्ततः, हरितालिका तीज धर्म, संस्कृति र सामाजिक चेतनाको त्रिवेणी हो। यसको मौलिकता जोगाउँदै, यसको अर्थलाई समयअनुसार परिष्कृत गर्दै लैजान सक्नुपर्छ। हाम्रा चाडपर्वहरू केवल परम्परागत परिपाटीमा सीमित नरही, सामाजिक रूपान्तरण र समानताको आधार बन्न सकून् – यही हो आजको आवश्यकता।