८१
Shares राजाराम डंगोल ,धादिङ: नेपाल सरकारले यो वर्षदेखि श्रावण १६ गतेलाई “राष्ट्रिय कोदो दिवस” का रूपमा मनाउने घोषणा गर्दै कोदो जस्तो ओझेलमा परेको, तर अत्यन्त महत्त्वपूर्ण अन्नबालीलाई राष्ट्रिय ध्यानको केन्द्रमा ल्याउने प्रयास गरेको छ। कोदोको यो औपचारिक सम्मान केवल एक दिवसको उत्सव होइन; यो हाम्रो मौलिक बाली, कृषि परम्परा, खाद्य सम्प्रभुता र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रप्रतिको साझा प्रतिबद्धता हो।
कोदो नेपालको पहाडी भूगोलमा पुस्तौँदेखि उब्जिँदै आएको रैथाने अन्न हो। यो हाम्रो थालसँग मात्रै होइन, हाम्रो संस्कृति, पहिचान, र जीवनशैलीसँग गाँसिएको बाली हो। विडम्बना, समयसँगै आयातित खाद्यान्नहरूको बाढी र बदलिँदो उपभोग संस्कृतिले कोदो जस्ता बालीलाई ‘गरिबीको खाना’ भनेर हेप्ने प्रवृत्ति पनि बढ्यो। तर अहिले परिस्थिति फेरिंदैछ।
स्वास्थ्य र पोषणको दृष्टिले कोदो अत्यन्त लाभदायक छ। फाइबर, आइरन, क्याल्सियम, र एन्टी–अक्सिडेन्टको स्रोत कोदो मधुमेह, उच्च रक्तचापजस्ता रोग नियन्त्रणमा प्रभावकारी देखिएको छ। यही कारण आजको पुस्ता फेरि परम्परागत बालीप्रति फर्किन थालेको छ। कोदाका परिकारहरू अहिले शहरका ठूला रेस्टुरेन्टदेखि अन्तर्राष्ट्रिय बजारसम्म प्रवेश गर्न थालेका छन्।
आज ‘सुपर फूड’को विश्वव्यापी बहस चलिरहँदा हामीसँग आफ्नै माटोको सुपर फूड – कोदो छ, जुन जलवायु अनुकूलता, पोषण, मूल्यवृद्धि र रोजगारी सृजनाको दृष्टिले रणनीतिक सम्भावना बोकेको बाली हो। विशेष गरी सिचाइ नहुने, खनिज तत्वमा कम, ढलानयुक्त जमिनहरूमा कोदो खेती उत्कृष्ट विकल्प हुन सक्छ। यसले **जलवायु परिवर्तनसँग जुध्न सक्ने ‘स्मार्ट बाली’**को रूपमा पनि स्थान पाउन सक्छ।
तर यतिले मात्र पुग्दैन। कोदो खेतीलाई आधुनिक प्रविधि, अनुसन्धान, बीउ विकास, बजारीकरण र कृषि नीतिसँग जोड्न जरुरी छ। कोदालाई शहरी बजारमा स्थापित गर्न प्रशोधन उद्योग, प्याकेजिङ, ब्रान्डिङ र निर्यात रणनीति आवश्यक छन्। यसका लागि तीनै तहका सरकार, कृषि संस्था, सहकारी र निजी क्षेत्रबीच सहकार्य अपरिहार्य छ।
“कोदो पुरानो हो, त्यसैले हामी छोडौं” भन्ने सोच त्यागेर “कोदो मौलिक हो, त्यसैले हामी जोगाऔं र बढाऔं” भन्ने सोच विकास गर्न आवश्यक छ। कोदोबाट केवल ढिंडो होइन – बिस्कुट, हलुवा, ब्रेड, चिप्स, अचार, रक्सी र फ्लेक्सजस्ता उत्पादनहरू बन्न सक्छन्। स्थानीय उत्पादन र उपभोगलाई प्रवर्द्धन गर्दै कोदोलाई राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको हिस्सा बनाउनु आजको आवश्यकता हो।
यस वर्ष मनाइएको प्रथम राष्ट्रिय कोदो दिवस यो सोचको थालनी हो। अब यस दिवसलाई शब्दमा मात्र सीमित नराखी, नीति, बजेट, प्रविधि र बजारसम्म लैजानु आवश्यक छ, जसले कोदो खेती गर्ने किसानको मन जित्न सकोस्।
कोदो हाम्रो अतीत मात्र होइन, भविष्यको सम्भावना पनि हो।